Ang Global Warming
Ang
pag-init ng daigdig (o Global Warming sa Ingles) ay tumutukoy sa naranasang
pagtaas ng katamtamang temperature ng himpapawid at mga karagatan sa mundo
nitong mga nakaraang dekada. Tumaas ng 0.6 + 0.20 Celsius
(1.1 + 0.40 Fahrenheit) ang temperature sa loob ng ika-20
siglo ang katamtamang pandaigdig temperature. Ayon sa siyentipikong opinyon,
“ang naranasang pag-init nitong huling 50 taon ay gawa ng tao”. Ang pagtaas ng
antas ng carbon dioxide at iba pang mga greenhouse gases na resulta ng pagsunog
ng produkto mula sa petrolyong langis, pagpapanot ng kagubatan, pagsasaka, at
iba pang kagagawan ng tao ang mga pangunahing sanhi ng pag-init ng mundo.
Nagpapakita
sa mga pagmamatyag na pag-aaral at ng mga modelong pangklima na nag
pagkasensitibo ng klima upang madoble ang antas ng CO2 ay mangyayari
kapag tumaas ng 1.5 – 4.5 0C ang katamtamang temperature. Ang mga
modelong batayan ng Interngovernmental Panel on Climate Change (IPCC) ay
humuhula na ang pandaigdigang temperature ay tataas sa pagitan ng 1.4 at 5.8 0C
(2.5 hanggang 10.5 0F) mula taong 1990 hanggang 2100.
Sinasabing
ang pagtaas sa pandaigdigang temperature ay magdudulot ng malaking pagbabago
kasama rito ang pagtaas ng karaniwang taas ng dagat at pagbabago sa dami ng mga
pag-ulan. Ang mga pagbabagong ito ay sinasabing magpaparami sad alas at lakas
ng mga mapanirang kalagayan ng panahon tulad ng baha, tagtuyot, bugso ng init
(heat waves), bagyo at buhawi. Sinasabing ang pag-init ay makaapekto sa bilang
at tindi ng mga ito. Mahirap na iakibat ito sa particular na kalagayan ng
panahon sa pag-init ng mundo. Gayunman, ang mga pag-aaral ay nakatuon sa
panahon hanggang taong 2100 na ang pag-init (at pagtaas ng pantay laot mula sa
pag-aalsang dulot ng init) ay patuloy na mangyayari dahil sa ang CO2 ay may
mahabang buhay sa himpapawid.
May
maliit na bilang na mga siyentipiko ang laban sa pananaw na ang gawa ng tao ang
nagdudulot ng malaki sa pagtaas sa temperatura nitong nakaraang panahon.
Gayundin, walang katiyakan ang nakapalibot rito kung gaano kalaking pagbabago
sa panahon ang makikita sa darating na araw. May mainit na debateng political
at publiko kung paano mapabababa o mababaliktad ang pag-init sa darating na panahon
at kung paano haharapin ang mga bunga nito.
Ang
katagang “global warming” (pag-init ng mundo) ay isang tiyak na dulot ng mas
malawak na katagang “climate change” (pagbabago sa klima) (na tumutukoy din sa
paglamig tulad ng nangyari noong Edad Yelo). Sa prinsipyo nito, neutral ang
global warming sa dahilan nito ngunit sa karaniwang gamit, kalimitang
pinahihiwatig na may papel ang tao sa pag-init ng mundo. Gayunman, ginagamit
ang “climate change” ng UNFCCC sa pagbabagong gawa ng tao, at “climate variability”
(pagbabago-bago ng klima) na dulot ng ibang kadahilanan. Ang ilang organisasyon
ay gumagamit ng katagang “anthropogenic climate change” sa pagbabagong dulot ng
tao.
Kasalukuyang
Klima
Ayon
sa taya ng Goddard Institute for Space Studies ng NASA, 2005 ang pinakamainit
na taon nang magkaroon ng mga matatatag na instrumenting paniktik sa mundo mula
dakong huli ng mga taong 1800.
Nataasan
nito ang nakaraang rekord na itinala noong 1998 nang may ilang daang bahagi ng
isang antas-Celsius. Ang kamukhang pagtaya na ginawa ng World Meteorogical
Organization at ng UK Climate Research Unit ang nagpasiya na nag 2005 ay ikalwa
lamang sa pinakamaliit na taon matapos ang 1998. May mahabang perspektiba ang
masusumpungan mula sa maraming proxy (di tuwiran) records nang nakaraang
milenyo. Pinakamalinaw na pagtatala ng nakaraang 50 taon na nag-uulat ng
pagbabago sa klima nitong kamakailan dahil napakadetalye ang mga datos. Ang
sukat sa temperature mula sa mga satellite ng tropospera ay sinimulan noong
1979.
Depende
sa panahong tinitingnan, may ilang rekord ng temperature ang masusumpungan.
Kuha ito sa iba’t ibang makukuhan impormasyon, iba’t ibang antas ng katamaan at
reliabilidad. Ang rekord sa pangmundong instrumento sa temperature ay
sinasabing nagsimula noong mga 1860; nang sinasabing ang kontaminasyon mula sa
init ng mga lungsod ay maliit pa.
Ayon
sa isang pag-aaral na ginawa noong 2004, kanilang tinantsa na 18% hanggang 35%
sa isang halimbawa nang 1, 103 na mga hayop at halaman ay mawawala (extinct) sa
taong 2050 kung kukuhain ang kasalukuyang tantsa ng temperatura.
Mga
Kadahilanan
Ang
klima ay pagtago-tago sa pamamagitan ng mga prosesong “panloob” gayundin sa
tugon sa pabago-bagong panlabas na puwersang gawa at di-gawa ng tao kasama ang
pagkilos ng araw, pagputok ng mga bulkan, at ng greenhouse gases. Tanggap ng
maraming klimatologo na kamakailan lamang uminit ang mundo ngunit ang sanhi ng
pagbabagong ito ay kontrobersyal lalo na sa labas ng komunidad ng mga
siyentipiko.
Ang
pagdaragdag ng carbon dioxide (CO2) o methane (CH4) sa
himpapawid ng mundo nang walang ibang pagbabago ay makapagpapainit sa balat ng
ating planeta. Lumilikha ang nga greenhouse gases ng likas na greenhouse effect
na kung wala nito tinatayang ang temperatura sa mundo ay magiging 30 0C
at hindi na matitirahan. Kaya sinasabing hindi tama na may debate sa pagitan ng
“naniniwala” at “laban” sa hinuhang pagdaragdag ng carbon dioxide o CH4 sa
himpapawid ng mundo ay magbubunga ng mainit na temperature sa balat ng lupa
kung walang magpapabuti ng epekto nito. Ang debate ay tungkol sa epekto ng
pagdaragdag pa ng carbon dioxide at CH4 sa himpapawid.
Sinasabing
ang kasalukuyang klima ng mundo ay wala sa kapanatagan (ekilibrio) kasama ang
pagpuwersang dulot ng pagtaas ng mga greenhouse gases dahil sa inersyang termal
ng mga karagatan at mabagal na pagtugon ng ibang di tuwirang mga epekto. Ang
mga masusing pag-aaral sa klima ay nagpapakita na iinit pa rin ito ng 0.5 0C
to 1.0 0C kahit mapanatag ang mga greenhouse gases.
Ang
mga greenhouse gases ay lagos-lagusan ng short wave radiation (maiksing ondang
radyasyon) na mula sa araw. Subalit, sinisipsip nito ang ilang mahahabang onda
ng radyasyong infra-red mula sa lupa na lubhang nagpapahirap sa mundo na
mapalamig ito.
Tinatayang
tumaas ng 31% at 149% ang konsentrayong panghimpapawid ng carbon dioxide at
methane kumpara sa antas bago nagging industriyal ang mundo noong 1750.
Sinasabing mas mataas ito kaysa alinmang panahon nitong huling 650,000 taon,
kung may matibay na ebidensya mula sa mga ice cores (sample na yelo na kinuha
ng pabarena). Mula sa hindi tuwirang ebidensyang heolohika, pinaniniwalaang ang
ganitong kataas na dami ng carbon dioxide ay nangyari 40 milyong taon ang
nakaraan. Ang tatlo sa apat na bahagi ng mga emisyong dulot ng tao
(antropoheniko) ng carbon dioxide sa himpapawid nitong nakaraang 20 taon ay
dulot ng pagsunog ng mga produktong petrolyong (fossil fuel). Ang tira ay
pinangungunahan ng pagbabago sa paggamit ng lupa lalo nan g pagpanot ng
kagubatan.
Ang
pinakamahabang pagsukat instrumental ng ratio ng paghahalo ng carbon dioxide sa
himpapawid ay nagsimula noong 1958 sa Maua Loa, Hawaii. Mula noon, ang
katamtamang (average) taunang halaga nito ay tumaas mula 315 ppmv na
ipinakikita ng Keeling Curve. Ang konsentrasyon ay umabot ng 376 ppmv noong
2003. Ang Timoging Polo (South Pole) ay nagpakita rin ng kamukhang pagtaas. Ang
buwanang pagsukat ay nagpapakita ng maliit na panapanahong osilasyon. Ang
methane (metano) ay gawang biyolohika at emisyon mula sa mga tubo ng petrolyong
gas. Ang ilang biyolihikang pinanggagalingan ay natural tulad ng anay at ang
iba ay dulot ng aktibidad ng tao tulad ng pagsasaka, e.g. palayang bukid.
Sinasabi ng ebidensya na nasumpungan kamakailan lamang na ang mga kagubatan ay
maaaring pinanggagalingan din nito (RC; BBC). Tandaan na ito ay kontribusyon sa
natural (likas) na greenhouse effect at hindi greenhouse effect na dulot ng tao
(Ealert).
Inaasahang
patuloy ang pagtaas ng carbon dioxide dahil sa patuloy na paggamit ng mga
produktong petrolyo. Ang direksyon nito ay hindi segurado at depende sa lagay
ekonomiko, panlipunan, teknolohikal at natural na pag-unlad ng tao. Ang
espesyal ng report sa emisyon ng IPCC ay nagpapakita ng malawak na pagtaas ng
carbon dioxide sa hinaharap mula 541 hanggang 970 parts per million (bahagi ng
iang milyon) pagdating ng 2100.
Sa
buong mundo, ang karamihan ng emisyon ng greenhouse gas na dulot ng tao ay mula
sa pagsunog ng petrolyong langis. Ang tira ay sinasabing mula sa mga “puganteng
petrolyo” (petrolyong singaw sa produksyon at pag-uusad ng produktong
petrolyon), emisyon ng mga prosesong industriyal (di kasama ang pagsunog ng
petrolyo), at ng sakahan: magkakahiwalay nagdulot sila ng 5.8%, 5.2% at 3.3%
noong 1990. Malawak na maikukumpara ang kasalukuyang datos rito. Halos 17% ng
singaw ay dulot ng pagsunog ng petrolyo sa paggawa ng koryente. Isang maliit na
porsyento ng singaw ang dulot ng kalikasan at biyolohikang dulot ng tao na kung
saan halos 6.3% ay methane at nitrous oxide na galing sa sakahan.
Ang
positibong ganting epekto tulad ng inaasahang pagsingaw ng halos ng 70,000
milyong tonelada ng methane mula sa permafrost peat bogs sa Siberia, na
nagsimula nang matunaw dahil sa pagtaas ng temperature ay maaaring magdulot ng
malaking dagdag na pagkukunan ng singaw ng greenhouse gas. Tandaan na ang
emisyong dulot ng tao ng iba pang lasong pampaligid – bantog dito ang aerosol
ng sulfate (sulfato) – ay may pampalamig na epekto. Maaring nagpapakita ito sa
papatag/palamig na nakita sa tala ng temperatura sa gitna ng siglo 20 na maari
ring dulot ng pagtitimping dulot ng kalikasan.
Mga
Hulang Magiging Dulot
Marami
at iba-iba ang hulang magiging dulot ng pag-init ng mundo sa kapaligiran at sa
buhay ng tao. Kasama rito ang pagtaas ng katamtamang pantay laot, dulot sa
sakahan, paghupa ng ozone layer, pagtindi at pagdalas ng mga matitinding klima
(extreme weather events), at pagkalat ng sakit. Sa ilang kaso, ang epekto ay
maaaring naririto na ngunit imposibleng ituro ang ugat nito sa isang tiyak na
likas na kababalaghan na sanhi sa pag-init ng mundo. Isa rito na
pinagdedebatihan ay ang relasyon sa pagitan ng pag-init ng mundo sa mga bagyo.
Apat na dokumento na nagsasangkot sa pagtindi ng bagyo sa pagbabago ng klima
ang nagpapatunay na ang dalawa ay magkaakibat. Isang draft na ulat ng WMO ang
tumatanggap sa magkakaibang opinion rito.
Paksa
ng mainit na kontroberisya ang lawak at katunayan na mga mangyayari. Ang
listahan ng mg aposibleng epekto at pag-unawa ay matatagpuan sa report ng IPCC
Working Group II. Ilang siyentipiko ang naniniwala na ang pag-init ng mundo ay
magdudulot ng kamatayan at sakit sa mundo mula sa pagbaha, pagkasira ng
paligid, lubhang init at iba pang matinding mga pagbabago sa panahon (Reuters,
February 9, 2006; archived).
Epekto
sa Sistema ng Paligid
Ang
sekondaryong ebidensya ng pag-init ng mundo tulad ng mag-unti ng niyebe (snow),
pagtaas ng pantay laot, pagbabago ng panahon ay nagpapakita kahihinatnan na
aapekto sa galaw ng tao gayundin sa sistema n gating kapaligiran. Nag pag-init
ng mundo ay nangangahulugan ng pagbabago sa ating paligid. May ilang halaman at
hayop ang mapipilitang lumikas sa kanilang likas ng tahanan o kaya’y maglaho
dahil sa pagbabagong nangyayari. Ang ibang may buhay naman ay maaaring dumami.
Ang
pag-init ng mundo ay nagbubunga ng negatibong balance sa glacier mass (bulto ng
bubunduking yelo) na nagdudulot sa pag-urong ng glacier sa buong mundo.
Ipinakikita ni Oerlemans (2005) na may netong pagbaba sa 142 na 144 bundok na
may glacier na may record mula 1900 hanggang 1980. Mula noong 1980, tumindi ang
pag-urong ng glacier sa mundo. Gayundin, ipinakita nina Dyurgerov and Meier
(2005) sa pamamagitan ng glacier data sa malakihang rehiyon (e.g. Europa) na
may netong pagbaba mula 1960 hanggang 2002 kahit na ang ilang local sa rehiyon
(e.g. Scandinavia) ay nagpakita ng pagtaas. Ang ilang glacier na nassa
disekilibryo sa kasalukuyang klima ay nawala na at tinataya na ang patuloy na
pagtaas sa temperature ay magdudulot sa patuloy na pag-urong ng karamihan ng
mga alpinong glacier sa buong mundo. Mahigit sa 90% ng mga glacier na inereport
sa World Glacier Monitoring Service ay umurong na mula 1995. Ang isang
kabaha-bahaka ay ang potensyal na paghinto ng tunaw ng yelo (tubig daloy) ng
Hindu Kush at Himalaya. Ang tunaw ng mga glacier nito ay nagdudulot ng malaki
at maasahang mapagkukunan ng tubig para sa Tsina, India at halos buong Asya.
Ito ang pangunahing mapagkukunan rin ng tubig sa panahon ng tag-araw. Ang
pagbilis ng pagkatunaw nito ay magdudulot ng malakas ng pagdaloy ng tubig sa
maraming dekada at pagkatapos nito “ang ilang lugar na may pinakamaraming tao
sa mundo” ay tinatayang “mauubusan ng tubig” (T. P. Barnett, J. C. Adam and D.
P. Lettenmaier, 2005).
Pagkalat
ng Sakit
Maaaring
magpalaganap ang oag-init ng mundo sa mga hayop at kulisap ng nagdadala ng mga
nakahahawang sakit tulad ng malarya, dilang asul na sakit mula ng mga kuto ng
alagang daga na kamakailan ay kumalat sa rehiyon ng timog Mediterreno. Tumaas
sa malawak na lugar sa Rusya ang imperksyon mula sa hantavirus, Crimean-Congo
hemorrhagic fever, tularemia at rabies nitong 2004-2005. Maisisi ito sa mabilis
ng pagdami ng mga daga at hayop na kumakain nito gayundin ang pagbagsak o
pagbaba sa program sa bakuna at pagkontrol sa mga daga. Kahit na nawala ang
malarya sa mga templadong rehiyon sa mundo, ang mga lamok na nagkakalat nito ay
hindi napuksa at nananatili sa ilang lugar. Kaya, kahit na mahalaga ang
temperature sa daynamiks ng pagkalat ng malarya, maraming bagay ang kasangkot
sa pagkalat nito.
Epektong
Pang-ekonomiko
Nagpalabas
ang mga institusyong pinansyal kasama ang dalawang pinakamalaking kompanya ng
seguro sa mundo, ang Munich Re at Swiss Re, sa isang pag-aaral noong 2004 (UNEP
summary) na “ang madalas na pagdalas ng mga malubhang pangyayaring pangkalikasan
kaakibat ang takbong panlipunan” ay gugugol ng halos 150 bilyong dolyar bawat
taon sa susunod na dekada. Ang mga guguling ito sa pamamagitan ng pagtaas ng
halaga sa siguro at pagtulong sa mga disaster ay mapapabigat sa mga kliyente,
mambubuwis at industriya.
Ayon
sa Association of British Insurers, ang pag-iwas sa pagpapaimbulog ng karbon sa
himpapawid ay makakaiiwas ng 80% ng tinatayang dagdag na gastosin mula sa mga
bagyo hanggang mga taong 2080. Ayong kay Choi at Fisher (2003) ang bawat
pagtaas ng 1% sa taunang ulan ay magpapalaki sa halaga ng katastrope ng halos
2.8%.
Ipinalabas
kamakailan ng United Nations’ Environmental Program na ang mga grabeng panahon
sa mundo ay nag-ulat na ang 2005 ang pinakamagastos na taon sa kasaysayan kahit na walang paraan
upang patunayan na [ang isang bagyo] ay sanhi o di sanhi ng pag-init ng mundo.
Unang taya na ipinakita ng pundasyong Aleman sa segurong Munich Re ay
nagpapakita na mahigit 200 bilyong dolyar na ang talon g mga nakasiguro na
halos 70 bilyong dolyar.
Mga
Sagot
Ang
ligalig na posibleng idudulot ng pag-init ng mundo ay ang pagtatangkang maibsan
ang pag-init ng mundo na sumasaklaw sa mga aksyon upang pababain ang negatibong
epekto o malamang na pangyayari ng pag-init ng mundo.
May apat na kategorya ng hakbangin upang maibsan ng
pag-init ng mundo:
1.
Pagbabawas sa paggamit ng enerhiya (konserbasyon)
2.
Pag-iwas sa paggamit ng petrolyong parikit (fossil
fuel) na batay sa karbon at paggamit ng ibang mapagkukunan ng alternatibong
enerhiya.
3.
Pagsilo at pagtatago ng karbon.
4.
Pagpapababa sa paggamit ng enerhiya (pagtitipid)
Ang sumusunod ay mga
hakbangin upang maiwasan ang pag-init ng mundo: pag-unlad ng mga bagong
teknolohiya, lakas ng hangin, lakas nukleyar, lakas ng araw, baguhing enerhiya,
biyodiesel, sasakyang de koryente o hybrid, fuel cells, pagtitipid sa enerhiya,
buwis sa karbon, pagpapabuti sa natural na pagtatago ng carbon dioxide, at ang
paghuli at pagtatago ng carbon.
No comments:
Post a Comment